Aktualności

Kamieniołom w Bernburgu (Saksonia-Anhalt, Niemcy) znany jest ze znajdowanych tam czaszek triasowych płazów. Jedyny wydobyty stamtąd szkielet gada opisano ponad 100 lat temu jako Trachelosaurus fischeri. Przez wiele lat okaz ten uznawano za wymieszane szczątki kilku różnych zwierząt. Nowe badania dowodzą jednak, że wszystkie kości pochodzą od tego samego osobnika – trachelozaur był po prostu zwierzęciem o bardzo długim kręgosłupie, liczącym przynajmniej 48 kręgów przedkrzyżowych (dwa razy więcej niż u człowieka!). Trachelosaurus to najstarszy i jedyny znany z Europy przedstawiciel trachelozaurydów – środkowotriasowych gadów wodnych.

^{Zdjęcie: Liliana Reinöhl}

Franconiasaurus brevispinus to nowy wczesny plezjozaur opisany na podstawie dwóch trójwymiarowo zachowanych szkieletów z dolnej jury Niemiec. Żył w okresie późnego toarku (∼175 mln lat temu), tuż przed początkiem przemian faun gadów morskich na granicy wczesnej i środkowej jury. Franconiasaurus wykazuje intrygujące połączenie cech wczesnych i późniejszych plezjozaurów. Analizy filogenetyczne umieszczają go jako takson siostrzany do Cryptoclidia, wypełniając lukę ewolucyjną między formami przypominającymi Plesiosaurus i mikrokleididy a kryptoklididami, leptokleidami i elasmozaurami.










^{Rekonstrukcja: Joschua Knüppe}

Diadektomorfy były grupą dużych roślinożernych czworonogów, która pojawiła się w późnym karbonie i wymarła w późnym permie. Nowe kopalne ślady z aselu (najniższego permu) Basenu Boskowickiego w Republice Czeskiej ilustrują „przejściowy” etap w ewolucji postawy diadektomorfów. Morfologia śladów sugeruje, iż najprawdopodobniej mogą one zostać przypisane do taksonu przypominającego Diadectes, natomiast odległości pomiędzy poszczególnymi tropami przypominają te zaobserwowane u wcześniejszych przedstawicieli tej grupy, takich jak Orobates.

^{Rekonstrukcja: Petr Modlitba}

Nowa praca poszerza wiedzę nt. różnorodności zapisu ichnologicznego permskich czworonogów w Basenie Boskowickim, który był do niedawna słabo zbadany.

W miocenie zmieniające się warunki środowiskowe, w tym gwałtowne ograniczenie wymiany wody między Morzem Śródziemnym a Atlantykiem, zmieniły zasięgi geograficzne wielu organizmów. Opisywane przez nas luźne igły gąbek z miocenu należały do populacji zasiedlającej ówczesną cieśninę między Morzem Śródziemnym a Atlantykiem. Spośród 18 rozpoznanych gatunków, co najmniej 8 zamieszkuje ten obszar do dziś, a inne odnotowano na obszarach przyległych lub bliskich. Inne mają dziś najbliższych krewnych w wodach indo-pacyficznych i Japonii, co sugeruje, że zasięg niektórych populacji skurczył się po zamknięciu M. Śródziemnego, a niektóre gatunki gąbek przetrwały tylko w refugiach.

Praca omawia anatomię kończyn i powiązanych z nimi struktur szkieletu u triasowych (ok. 215 mln lat) żółwi z rodzaju Proterochersis, znanych z terenu dzisiejszych Niemiec i Polski. Materiał obejmuje okazy pochodzące od osobników w różnym wieku. Obserwowane zmiany zachodzące w miarę wzrostu sugerują, że osobniki dorosłe mogły prowadzić bardziej lądowy tryb życia niż młodociane. Jest to pierwsze opracowanie anatomii kończyn rodzaju Proterochersis, reprezentującego najpierwotniejszą znaną grupę żółwi.

Otwornice (jednokomórkowe protisty) z Marquesas Keys, położonych 30 km na zachód od Key West (Floryda), pozwoliły zrekonstruować warunki klimatyczne panujące na tej płytkomorskiej platformie węglanowej w ciągu ostatnich 150 lat. Zmiany klimatyczne były powiązane ze zmianami w rozkładzie opadów w Zatoce Meksykańskiej, powiązanymi z naturalną zmiennością klimatu (na przykład przez El Niño), a także z burzami tropikalnymi i huraganami. Pomimo ogólnie negatywnego wpływu wzajemnego oddziaływania oceanu i atmosfery na region południowej Florydy, w najwyższej części zapisu datowanego na lata 1990-2010 odnotowano dobrze rozwinięte zbiorowiska związane z trawami morskimi.

^{Rycina: Otwornice z Marquesas Keys, Floryda (Foto: Anna Binczewska).}

Lorrainosaurus z bajosu (środkowej jury) Francji jest najwcześniejszym masywnym pliozaurem i najstarszym znanym przedstawicielem dynastii dużych drapieżnych gadów morskich, które rządziły oceanami mezozoiku przez około 80 milionów lat. Jego identyfikacja pokazuje, że zwierzęta te pojawiły się niedługo po przełomowej restrukturyzacji ekosystemów morskich blisko granicy wczesnej i środkowej jury, około 175–171 milionów lat temu. Wydarzenie to wywarło głęboki wpływ na wiele grup kręgowców i doprowadziło do dominacji pliozaurów nad „rybokształtnymi” ichtiozaurami, starożytnymi morskimi krewnymi krokodyli i innymi drapieżnymi plezjozaurami o dużych ciałach.

Publikacja przedstawia wyniki badań histologicznych zębów późnojurajskich ryb z Owadowa-Brzezinek. Dzięki obserwacji z użyciem mikroskopii optycznej i elektronowej ustalono, że badane zęby ryb pełnokostnych (Strobilodus sp. z rzędu mękławkokształtnych) oraz bliskich doskonałokostnym (Orthocormus teyleri z wymarłego rzędu Pachycormiformes) mają odmienne struktury wewnętrzne. Zaobserwowane cechy mikrostrukturalne i morfologiczne wskazują, że badane ryby o podobnych rozmiarach zamieszkiwały różne nisze ekologiczne.




^{Rycina: Kość zębowa drapieżnej ryby z rodzaju Strobilodus sp. z Owadowa-Brzezinek; rekonstrukcja: Ola Hołda-Michalska & Marta Szubert.}

Na morfologię i mineralogię otolitów ryb wpływ mają białka, jednak szczegółowy mechanizm tych oddziaływań jest bardzo słabo poznany. W opublikowanej pracy po raz pierwszy zbadano wpływ środowiska zewnętrznego na mineralizację węglanu wapnia w obecności białka otolitowego. Kryształy węglanu wapnia powstające w żelu agarozowym posiadały radykalnie odmienną morfologię i rozkład białka w kryształach w zależności od wcześniejszej ekspozycji białka na jony wapnia lub węglanowe. Odkrycie sugeruje, w jaki sposób czynniki środowiskowe mogą wpływać na funkcjonalność makrocząsteczek biorących udział w biomineralizacji.

Niezwykłym przystosowaniem koralowców sześciopromiennych do życia w zakwaszonych wodach oceanu jest umiejętność fizjologicznej modyfikacji chemizmu "roztworu kalcyfikującego" zawierającego składniki tworzącego się szkieletu. W opublikowanej pracy wykazano, że powszechne w Pacyfiku koralowce z rodzajów Porites i Diploastrea wykazują dwie różne strategie: Porites zwiększa stan nasycenia CaCO₃ roztworu w wyższych temperaturach, natomiast Diploastrea wykazuje stałe nasycenie w całym zakresie temperaturowym Pacyfiku. Wykazane różnice fizjologiczne będą miały wpływ na przeżywalność obu taksonów w warunkach zmieniającego się klimatu.

W dniach 19-22 września br. odbyła się w Iłży Międzynarodowa Konferencja Geologiczna „Jurassica XV” pod auspicjami Polskiego Towarzystwa Geologicznego i Słowackiego Towarzystwa Geologicznego. Organizatorami konferencji byli Instytut Paleobiologii Polskiej Akademii Nauk, Państwowy Instytut Geologiczny – PIB, Państwowy Instytut Geologiczny im. Dionýza Štúra w Bratysławie oraz Gmina i Miasto Iłża.

Odbywająca się cyklicznie Konferencja Jurassica jest otwarta dla wszystkich geologów zajmujących się systemem jurajskim oraz osadami granicznymi triasu/jury i jury/kredy. Konferencja miała na celu wymianę nowatorskich pomysłów i odkryć oraz stworzenie przestrzeni do dyskusji na temat kluczowych aspektów stratygrafii jurajskiej, sedymentologii, geochemii, paleontologii, tektoniki, paleomagnetyzmu i geoturystyki. Spotkanie stanowi również forum prezentacji wyników badań młodych naukowców i doktorantów nad poszczególnymi obszarami geologii jurajskiej. Jako współorganizatorom konferencji zależało nam bardzo, aby uczestnicy biorący udział w konferencji (m.in. z Anglii, Czech, Dani, Niemiec i Słowacji) poza walorami naukowymi zwrócili uwagę również na walory turystyczne i dziedzictwo historyczne odwiedzanych stron.

Okres jurajski trwający około 55 milionów lat (od około 200 do 145 milionów lat temu) zapisał się w historii dziejów Ziemi jako czas niezwykły. To nie tylko okres dominacji wielkich dinozaurów na ladach, lecz także czas gdy w morzach gromadziły się osady, z których powstały największe złoża ropy naftowej na świecie. Na terenie Polski przez długi czas okresu jurajskiego dominowały morza, w których tworzyły się różne skały osadowe stanowiące źródło ważnych informacji naukowych, także obiektów dla pozyskiwania surowców skalnych w kamieniołomach, czy też elementów niezwykłych krajobrazów skalnych od Jury Krakowsko-Częstochowskiej po Przełom Dunajca w Pieniach.

Większość terenu Polski pokryta jest przez osady polodowcowe, które skrywają skały mezozoiku. Dlatego właśnie większość skamieniałości kręgowców starszych niż kilka milionów lat pochodzi z południowej Polski, gdzie dostępne są odpowiednie odsłonięcia. Na Pomorzu cały zapis kopalny czworonogów triasu ograniczony jest do jednego kręgu, który pochodzi z rdzenia wiertniczego z Darłowa i opisany został ponownie w niniejszym artykule. Mimo niewielkich rozmiarów okaz ma znaczenie dla nauki – dowodzi, że w niezwykle gorącej i suchej strefie równikowej ówczesnego superkontynentu Pangei mogły żyć gady.

Po raz pierwszy zaobserwowano niezwykłe zjawisko porastania glonów przez graptolity. W sylurskich osadach płytkiego zbiornika szelfowego sprzed około 427 mln lat, na Podolu w zachodniej Ukrainie, znaleziono osiadłe glony, należące do rzędu Dasycladales (zielenice) z przyczepionymi do nich gałązkami epifitycznych graptolitów z rzędu Dendroidea. Podobny rozwój epifitów obserwowane jest u współczesnych osiadłych glonów. Obie formy, Voronocladus dryganti (glon) i Podoliagraptus algaeoides (graptolit) były do tej pory nieznane. Doskonały stan zachowania obu form pozwala traktować odsłonięcie jako ‘Konservat Lagerstätte’.









^{Rycina: Rekonstrukcja Voronocladus dryganti gen. et sp. nov., osiadłej zielenicy z rzędu Dasycladales porośniętej graptoliem Podoliagraptus algaeoides z rzędu Dendroidea (rys. Bogusław Waksmundzki)}

Konferencje IFCRS są najważniejszym światowym forum uczonych badających kopalne koralowce i rafy w kontekście zmian klimatu oraz ewolucji ich bioróżnorodności. Dzisiejsze środowiska rafowe są jednymi z najbardziej wrażliwych na zmianę warunków klimatycznych ekosystemów morskich: modele zmian klimatu przewidują wymarcie do końca 21 wieku większości znanych dziś środowisk rafowych z powodu zakwaszania i podwyższenia temperatury wód powierzchniowych. Najnowsze badania wskazują jednak, że nie wszystkie koralowce mają ten sam potencjał przetrwania zmian, a kluczem do zrozumienia tych różnic jest ich przeszłość geologiczna i ewolucyjna. Tematem wiodącym konferencji są badania koralowców ze środowisk mezofotycznych i głębokowodnych (motto: "Going deeper"), gdyż środowiska te stanowią potencjalne refugia koralowców w przypadku wymarcia płytkowodnych raf, zaś w Polsce kopalne środowiska raf mezofotycznych są dobrze poznane i reprezentują pierwsze rafy nowoczesnego typu na świecie.
Informacje na temat konferencji zawarte są na stronie internetowej: https://fossilcoralreefs.com/

Z karbonu Anglii opisano jednogatunkowe nagromadzenia małżoraczków głównie w obrębie fragmokonów (rurki syfonalnej i komór) muszli głowonogów (łodzika i dwóch goniatytów). Występowanie wyłącznie rozdzielonych skorupek oraz zachowanie delikatnych struktur morfologicznych wskazują na to, iż nagromadzenia nie są wynikiem procesów sedymentacyjnych, lecz odzwierciedlają behawior małżoraczków, a mianowicie poszukiwanie przez nie spokojnego miejsca do odbycia linienia, jak również w celu złożenia jaj, na co może wskazywać obecność sferycznych struktur w obrębie jednego z nagromadzeń.

Jurajskie osady źródeł węglowodorowych na terenie rancza La Elina (północna Patagonia) stanowią jedyne źródło informacji o faunach tego typu środowisk z mezozoiku Ameryki Południowej. Oprócz ślimaków i małży typowych dla źródeł węglowodorowych i zwykle głębokowodnych, znaleziono w nich również liczne amonity, które sugerują stosunkowo płytkowodny charakter tego źródła. Brak płytkowodnych ślimaków i małży może być tutaj spowodowany specyficznymi warunkami środowiskowymi w tym czasie, najprawdopodobniej niedotlenieniu otaczających wód dennych.

Polsko-chiński zespół naukowy opisał nowego gada morskiego z grupy zaurosfargidów (Saurosphargidae) z wczesnego triasu Chin (prowincja Hubei) – Prosaurosphargis yingzishanensis. Przedstawiona w artykule hipoteza filogenetyczna na temat pokrewieństw głównych grup gadów postuluje przynależność zaurosfargidów do zauropterygów (Sauropterygia) – mezozoicznych gadów morskich, do których zaliczają się również słynne plezjozaury. Stwierdzono także, że same zauropterygi należały do archelozaurów (Archelosauria) – dużej grupy gadów, obejmującej również żółwie oraz archozauromorfy (krokodyle, dinozaury, ptaki i ich krewnych).

Około 140 milionów lat temu Polska była morzem, łączącym Ocean Tetydy z Morzem Borealnym. Ryby żyjące w tym morzu nie pozostawiły skamieniałości szkieletowych, ale zostały zidentyfikowane na podstawie otolitów, znalezionych w Wąwale k. Tomaszowa Mazowieckiego. Te ”kamyczki słuchowe” odpowiadają m. in. za orientację w przestrzeni. Okazuje się, że we wczesnej kredzie w Polsce pływały przodkowie srebrzyków, japońskich ryb gisu, oszczerów, albul oraz amazońskiej arapaimy. Część gatunków była dotąd znana tylko z młodszych osadów.

Kamieniołom Owadów-Brzezinki jest jednym z najciekawszych stanowisk paleontologicznych w Polsce, znanym z wyjątkowo dobrze zachowanych późnojurajskich skamieniałości morskich i lądowych organizmów, w tym ostrogonów, owadów oraz licznych kręgowców, takich jak ryby promieniopłetwe, żółwie, krokodylomorfy oraz ichtiozaury. Jednym z najnowszych znalezisk z tego stanowiska są duże, zakrzywione zęby z wyraźnymi bruzdami. Zęby te reprezentują kolejną grupę kręgowców z Owadowa-Brzezinek – plezjozaury. Ogólna morfologia, kontekst stratygraficzny i analiza morfometryczna wskazują, że zęby te należały do przedstawicieli Plesiosauroidea, prawdopodobnie z rodziny Cryptoclididae.

Trematospondylus macrocephalus z batonu (środkowej jury) Niemiec, opisany w 1858 r., jest jednym z najwcześniej wprowadzonych taksonów plezjozaurów. Jednak pomimo jego historycznego znaczenia takson ten zniknął z literatury krótko po swoim pierwotnym opisie i został zapomniany przez ponad sto lat. Nowe badania pokazują, że Trematospondylus najprawdopodobniej należy do grupy Rhomaleosauridae i był dużym przedstawicielem tej archaicznej gałęzi ewolucyjnej. Materiał dodaje kolejną cegiełkę do rzadkiego zapisu kopalnego romaleozaurów ze środkowej jury i poszerza bardzo jak dotąd ograniczoną wiedzę na temat różnorodności plezjozaurów w jurze środkowej przed kelowejem.

Nowy, bardzo bogaty i dobrze zachowany materiał pokazuje, że eoceńskie gąbki z SW Australii, poprzednio błędnie sklasyfikowane, należą do rodziny Phymaraphiniidae z gromady gąbek pospolitych. Zaproponowano dla nich dwa nowe rodzaje, Twertupia i Pickettispongia. Jest to pierwsze występowanie kompletnie zachowanych gąbek z tej rodziny w skałach eocenu, a także z półkuli południowej. Opisane występowanie wypełnia lukę stratygraficzną między dobrze znanymi gąbkami z rodziny Phymaraphiniidae z kredy Europy oraz ich współczesnym występowaniem.

Kości dinozaura drapieżnego, znalezione w latach 70. XX wieku na Pustyni Gobi przez polsko-mongolskie wyprawy paleontologiczne, oznaczono jako należące do gatunku Shri devi, blisko spokrewnionego ze słynnym Velociraptor. Okaz obejmuje czaszkę, która do tej pory u tego gatunku była nieznana. W przeciwieństwie do innych welociraptorów z Mongolii, Shri devi miał stosunkowo krótki pysk, przypominający proporcjami dromeozaury z Ameryki Północnej. Niewykluczone, że zbieżność w anatomii czaszki tych zwierząt może wynikać z przystosowania do mniej pustynnych warunków środowiskowych.

Równoleżnikowy gradient różnorodności jest powszechnie obserwowany na Ziemi. Analiza globalnego zróżnicowania współczesnych ramienionogów w funkcji szerokości geograficznej wykazała istnienie dwumodalnego rozkładu zróżnicowania z maksimami w strefach umiarkowanych szerokości geograficznych, w przeciwieństwie do klasycznego, jednomodalnego gradientu zróżnicowania. Zaobserwowano brak wpływu taksonomii, batymetrii czy skali przestrzennej na taki rozkład u dzisiejszych ramienionogów. Spośród kilku przetestowanych hipotez ekologicznych prawo Rapoporta wydaje się najlepiej wyjaśniać obserwowany dwumodalny rozkład zróżnicowania.

Otwornice, przedstawiciele jednokomórkowców, są powszechnie używane jako bioindykatory w badaniach paleośrodowiskowych. Niestety ich rozprzestrzenienie w wielu kluczowych obszarach jest słabo rozpoznane. Jednym z takich rejonów jest południowa Patagonia, która jest narażona na zmienne warunki w związku z migracją południowego systemu wiatrów zachodnich i Antarktycznego Prądu Okołobiegunowego. W pracy bazującej na materiale zgromadzonym w 2013 r. opisano występowanie otwornic w osadach Kanału Beagle i uchodzących do niego fiordów. Co nietypowe dla podobnych obszarów, nie zaobserwowano zespołów typowych dla środowisk z silną presją środowiskową w bezpośredniej bliskości lodowców.

Urzeźbienie muszli morskich organizmów można traktować jako potencjalną strukturę ochronną przeciw drapieżnictwu. W pracy zbadano, jak ornamentacja muszli dzisiejszych ramienionogów zmienia się wraz z szerokością geograficzną i głębokością. Wykazano brak statystycznie znaczących związków pomiędzy urzeźbieniem ich muszli a szerokością geograficzną bądź głębokością, co stanowi znaczącą różnicę w stosunku do większości ramienionogów kopalnych. Blisko 60% dzisiejszych ramienionogów ma cienką, gładką muszlę, która nie stanowi dobrej ochrony przed atakiem drapieżnika. Współczesne ramienionogi dominują w środowiskach kryptycznych i głębokowodnych, gdzie drapieżnictwo nie jest intensywne.

Wydawane od 1665 roku przez Towarzystwo Królewskie w Londynie Philosophical Transactions są najstarszym na świecie wychodzącym nieprzerwanie czasopismem naukowym. Tematyczny numer zatytułowany "Czaszka ssaków: rozwój, budowa i funkcja", przygotowany przez redaktorów gościnnych Łucję Fostowicz-Frelik (Instytut Paleobiologii PAN) i Jacka Tsenga (Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley, USA), pozwala spojrzeć z wielu stron na to intensywnie badane zagadnienie. Zbiór dwunastu artykułów, obejmujący zarówno oryginalne badania jak i prace przeglądowe autorstwa naukowców z pięciu kontynentów, daje wgląd we współczesną tematykę badań czaszki ssaków.

Dicynodonty to roślinożerne synapsydy – przedstawiciele grupy czworonogów obejmującej ssaki, ich przodków i krewnych, ale nie gady. Odniosły sukces ewolucyjny w permie i choć wymieranie na granicy perm–trias przyczyniło się do ogromnego zubożenia ich różnorodności, w triasie grupa ponownie rozkwitła. Publikacja przedstawia nowy rodzaj i gatunek późnotriasowego dicynodonta z Polski (Woźniki) i Niemiec, Woznikella triradiata, oraz omawia rozprzestrzenie geograficzne i czasowe dicynodontów w triasie. Wyniki wskazują na kluczową rolę południowo-wschodniej części Afryki jako głównego źródła wielokrotnych ekspansji różnych grup dicynodontów na zachód i północ.

Analiza wielkości kielichów kopalnych liliowców wykazała, że średnia wielkość kielichów liliowców znacząco zmniejszała się w okresach masowych wymierań (w późnym ordowiku, środkowym i późnym dewonie, na pograniczu permu i triasu, a także w tracie kredowych zdarzeń anoksycznych). Wykryta korelacja ma związek z preferencyjnym wymieraniem taksonów o większych rozmiarach kielichów, natomiast w kredzie ze zwiększoną specjacją taksonów cechujących się niewielkimi rozmiarami kielichów. Praca oparta jest o dane pochodzące z nowo stworzonej bazy danych, zawierającej pomiary 1263 kielichów liliowców z paleozoiku i mezozoiku.

Badania nieznanych uprzednio niewielkich, fosforanowych kolców z dewonu Ostrówki w Górach Świętokrzyskich wykazały ich przynależność do szeroko rozpowszechnionej grupy morskich bezkręgowców – typu szczecioszczękich (Chaetognatha). Opisane skamieniałości stanowią unikatowe znalezisko kolców chwytnych szczecioszczękich, które znane były dotychczas głównie ze skał najniższego paleozoiku. Z uwagi na różnice w budowie w stosunku do form dolnopaleozoicznych badane kolce zostały zaliczone do nowego rodzaju i gatunku Phakeloides polonicus gen. et sp. nov.

Pomiary stosunku trwałych izotopów tlenu (¹⁸O/¹⁶O) w skorupkach kopalnych otwornic są podstawą wnioskowania o temperaturze oceanów w ciągu ostatnich 120 milionów lat. Do tej pory uważano, że interpretacje te są poprawne, jeśli skorupki otwornic są półprzezroczyste, to znaczy niezmienione w sposób widoczny przez procesy wtórne. Opublikowana praca wykazuje, że stosunek izotopów tlenu może ulec znaczącej zmianie bez żadnych zmian w mikrostrukturze skorupek. Mechanizmem wzbogacenia izotopowego jest dyfuzja zachodząca na granicy nanoziaren. Proces ten nie był do tej pory brany pod uwagę, a może zmieniać szacunki dotyczące paleotemperatur nawet o około (plus lub minus) pół do niemal jednego stopnia Celsjusza.

Zrozumienie mechanizmów zarodkowania, stabilizacji i agregacji amorficznego węglanu wapnia (ACC) oraz czynników kontrolujących jego dalsze przekształcanie w fazy krystaliczne ma fundamentalne znaczenie dla wyjaśnienia mineralizacji biogenicznej. Doskonałym obiektem do badań tych procesów są węglanowe granule, które tworzą niektóre gatunki dżdżownic. Pierwotnie amorficzne granule dżdżownic krystalizują do stabilnej fazy mineralnej (głównie kalcytu); ACC może też być stabilizowane poprzez włączenie pierwiastków śladowych, takich jak mangan. Zaproponowany nowy model tworzenia granuli dżdżownic uwzględnia agregację cząstek amorficznych oraz klasyczną krystalizację przez przyłączanie jonów. Badania podkreślają potencjalne niebezpieczeństwo wpływu zanieczyszczeń chemicznych gleby na normalny proces wzrostu granul dżdżownic.

Utwory albu i cenomanu (kreda) odsłonięte w Annopolu nad Wisłą słyną z bogactwa fosforytów i skamieniałości. Do roku 1970 wydobyto tu ponad milion ton fosforytów do produkcji nawozów, zaś ostatnio bada się fosforyty w poszukiwaniu złóż pierwiastków ziem rzadkich (REE). W latach 2008–2016 w opuszczonej kopalni i odkrywkach w Annopolu wydobyto tysiące szczątków morskich zwierząt, w tym kości i zęby olbrzymich morskich gadów. Artykuł przedstawia nową interpretację stratygrafii interwału fosforytowego w Annopolu i jej konsekwencje dla naszego pojmowania tego typu złóż skamieniałości.

Niedawno odkryto, że pewne rozgwiazdy tworzą kalcytowy szkielet o potrójnie okresowej beleczkowatej mikrostrukturze, przypominającej strukturę atomową diamentu. Złożona jest ona z połączonych beleczek uformowanych niczym gwiazdobloki na planie czworościanów układających się w regularny sześciokątny wzór podobnie jak plaster miodu. Takie ułożenie zapewnia im nadzwyczajną wytrzymałość mechaniczną, pozwalając przy tym optymalnie wykorzystać przestrzeń, a jednocześnie maksymalnie oszczędzić materiał.
W pracy opisano podobną mikrostrukturę u dewońskich liliowców z Gór Świętokrzyskich. Tak wysoce uporządkowana mikrostruktura szkieletu wzbogaconego w magnez mogła pojawić się u tych szkarłupni w odpowiedzi na zwiększoną presję drapieżników.

Jedną z rozprzestrzenionych w Indo-Pacyfiku grup rafowych koralowców sześciopromiennych są eufylidy (Euphylliidae). Dotychczasowe interpretacje ich filogenezy były rozbieżne. W opublikowanej pracy przedstawiono wyniki badań molekularnych oraz morfologicznych (szkieletu i polipów). Dane molekularne potwierdziły monofiletyzm rodzajów Ctenella, Euphyllia, Fimbriaphyllia, Galaxea i Gyrosmilia, wskazując jednocześnie, że do kladu należy również Coeloseris, do tej pory łączona z agaricidami (Agariciidae). Praca jest kolejną wskazującą na dużą wartość prowadzonych łącznie badań molekularnych i morfologicznych koralowców.

Budowa ucha wewnętrznego ssaków niesie wiele informacji dotyczących sprawności lokomocyjnej („zwinności”) oraz czułości słuchu tych zwierząt. W naszej pracy po raz pierwszy zajęliśmy się wczesnym etapem ewolucji narządów słuchu i równowagi u zajęczaków. Na podstawie cyfrowego odlewu błędnika kostnego (zawierającego struktury ucha wewnętrznego) północnoamerykańskiego zajęczaka Megalagus turgidus z wczesnego oligocenu ustalono, że nie odbiegał znacząco od dzisiejszych królików pod względem czułości słuchu oraz zwinności. Prawdopodobnie zamieszkiwał obszary leśne, co tłumaczy jego mniejszą zwinność niż zające (rodzaj Lepus).

Ścięgna są elementami łączącymi mięśnie z kośćmi. U większości kręgowców są giętkie i elastyczne, ale u dinozaurów (włączając ptaki) niektóre ulegają skostnieniu. Doskonały stan zachowania skostniałych ścięgien trzech dinozaurów pozwolił na odkrycie skamieniałych tkanek miękkich. Zidentyfikowano struktury przypominające pęczki fibryli, naczynia krwionośne, oraz komórki kostne podobne do występujących w skostniałych ścięgnach indyka. Badania wskazują, że ścięgna u dinozaurów kostniały na drodze metaplazji, czyli mineralizacji już wykształconych tkanek miękkich.

Jedną z grup graptolitów są retiolity, których kolagenowy szkielet (rabdozom) zbudowany jest z delikatnej siateczki. Rozpoznano morfologię i zrekonstruowano szkielet retiolita Paraplectograptus pochodzącego z arktycznej Kanady oraz z Polski. Dzięki trójwymiarowym okazom (wieku ok. 430 mln lat) i szczegółowym studiom w SEM odtworzono przebieg tek, których szkielet nie zachował się. Paraplectograptus jest jednym z pierwszych retiolitów, u których występują pewne cechy morfologiczne, charakterystyczne dla wszystkich retiolitów po wymieraniu lundgreni. Modele są autorstwa Nancy Kirk.

Otolity są węglanowymi strukturami ucha wewnętrznego ryb doskonałokostnych.
Na morfologię i mineralogię otolitów wpływ mają białka obecne w środowisku ich biomineralizacji. Białka wbudowywane w strukturę biominerału tylko wyjątkowo zachowują się w stanie kopalnym ze względu na diagenezę. W opublikowanej pracy po raz pierwszy zidentyfikowano 11 białek charakterystycznych dla ryb w mioceńskich otolitach widlaków (rodzaj Phycis) sprzed ponad 14 milionów lat. Kopalne otolity zachowały się tak dobrze, że ich cechy mineralogiczne i strukturalne są nie do odróżnienia od form dzisiejszych. Identyczność białek we współczesnych i kopalnych otolitach widlaków wskazuje na konserwatywny charakter procesów biomineralizacji struktur ucha wewnętrznego tych ryb.

Stanowisko paleontologiczne Owadów–Brzezinki to nowe jurajskie okno tafonomiczne. Przedstawiono dokładne datowanie profilu. Zbadano też środowiska depozycji płytkomorskich i lagunowych osadów węglanowych najwyższej jury północno-zachodniego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich. To tutaj spotykały się fauny morskie i lądowe pochodzące z różnych obszarów dzisiejszej Europy: z prowincji borealnej (dzisiejsza Arktyka) i prowincji subborealnej (podprowincje rosyjska i brytyjska), a okresowo także z obszarów południowych, w tym z południowych Niemiec oraz, poprzez istniejący pas sztramberskich raf koralowych, z Oceanu Tetydy.

Plateosaurus trossingensis to jeden z największych roślinożernych dinozaurów późnego triasu, którego liczne szczątki, w tym kompletne szkielety, znane są z Europy. Dzięki tak dobremu zapisowi kopalnemu możliwe jest oszacowanie krzywej wzrostu, masy ciała, a nawet objętości oddechowej tego dinozaura. Dane te posłużyły do obliczenia metabolizmu oraz spoczynkowej częstości oddechów. Wyniki wskazują na to, że częstość oddechów P. trossingensis wynosiła 7 + 3 oddechy na minutę, podobnie do dzisiejszych nosorożców.

Tworzenie struktur biomineralnych w uchu wewnętrznym kręgowców (otolitów i pełniących tę samą funkcję dużo mniejszych otokonii) jest ściśle związane z obecnością macierzy organicznej, której jednym z ważnych składników jest otolina-1, krótkie białko podobne do kolagenu. W opublikowanej pracy zbadano wpływ rekombinowanej otoliny-1 pochodzącej od ryb (Danio) i człowieka na mineralizację węglanu wapnia w warunkach laboratoryjnych. Stwierdzono, że oba białka osadzone były w rdzeniu kryształów węglanu wapnia, zaś rybia otolina-1 przylegała również ściśle do ich powierzchni. Obecność obu białek miała wpływ na morfologię powstających kryształów, ale nie powodowała zmiany fazy polimorficznej węglanu wapnia. Wyniki te sugerują, że również w naturalnym środowisku biomineralizacji otolina-1 nie jest jedynie biernym rusztowaniem dla tworzonej fazy mineralnej, ale bierze aktywny udział w regulacji morfologii powstających biokryształów.

Otwornice to organizmy jednokomórkowe, które powszechnie zamieszkują dno morskie. Są często wykorzystywane do badań paleośrodowiskowych, zwłaszcza w regionach polarnych. Zbadaliśmy otwornice żyjące we fiordach Georgii Południowej, subantarktycznej wyspy wrażliwej na zmiany klimatu. Wraz ze zróżnicowaniem warunków panujących w wodzie i na dnie morskim, różne zespoły tych mikroorganizmów dominują w różnych częściach fiordów. Zbiorowiska w wewnętrznych i środkowych części fiordów wydają się być endemiczne dla Georgii Południowej, ale mogą się rozprzestrzenić wraz z oczekiwanym ociepleniem klimatu. Nasze wyniki umożliwiają interpretację zapisu kopalnego i monitorowanie nadchodzących zmian.

Instytut Paleobiologii Polskiej Akademii Nauk (organizator) oraz Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Jagielloński i Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu (współorganizatorzy) zapraszają do wzięcia udziału w międzynarodowej konferencji The International Fossil Coral and Reef Society (IFCRS), która odbędzie się w dniach 10-16 września 2023 w Polsce (Warszawa-Chęciny-Kraków). Informacje na temat konferencji zawarte są na stronie internetowej: https://fossilcoralreefs.com/

Konferencje IFCRS są najważniejszym światowym forum uczonych badających kopalne koralowce i rafy w kontekście zmian klimatu oraz ewolucji ich bioróżnorodności. Dzisiejsze środowiska rafowe są jednymi z najbardziej wrażliwych na zmianę warunków klimatycznych ekosystemów morskich: modele zmian klimatu przewidują wymarcie do końca 21 wieku większości znanych dziś środowisk rafowych z powodu zakwaszania i podwyższenia temperatury wód powierzchniowych. Najnowsze badania wskazują jednak, że nie wszystkie koralowce mają ten sam potencjał przetrwania zmian, a kluczem do zrozumienia tych różnic jest ich przeszłość geologiczna i ewolucyjna. Tematem wiodącym konferencji są badania koralowców ze środowisk mezofotycznych i głębokowodnych (motto: "Going deeper"), gdyż środowiska te stanowią potencjalne refugia koralowców w przypadku wymarcia płytkowodnych raf, zaś w Polsce kopalne środowiska raf mezofotycznych są dobrze poznane i reprezentują pierwsze rafy nowoczesnego typu na świecie.

Państwowy Instytut Geologiczny – PIB, Instytut Paleobiologii PAN, Państwowy Instytut Geologiczny im. Dionýza Štúra w Bratysławie oraz Gmina Iłża mają przyjemność ogłosić zbliżającą się Międzynarodową Konferencję Geologiczną „Jurassica XV”, która odbędzie się w Iłży w dniach 19-22 września 2023 r. Informacje na temat konferencji znajdziesz w Circular.

Konferencja Jurassica jest otwarta dla wszystkich geologów zajmujących się systemem jurajskim oraz osadami granicznymi triasu/jury i jury/kredy. Konferencja ma na celu wymianę nowatorskich pomysłów i odkryć oraz stworzenie przestrzeni do dyskusji na temat kluczowych aspektów stratygrafii jurajskiej, wzorców granic pięter (GSSP), sedymentologii, geochemii, paleontologii, tektoniki, paleomagnetyzmu i geoturystyki. Spotkanie stanowi również forum prezentacji wyników badań młodych naukowców i doktorantów nad poszczególnymi dziedzinami geologii jurajskiej.

Konferencja „Jurassica XV” oprócz prezentacji doniesień naukowych będzie obejmowała również wycieczki terenowe. Zarówno prezentowane zagadnienia, jak i wycieczki poświęcone będą płytkowodnym utworom górnej jury północno-wschodniego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich zawierającym zróżnicowane zespoły faunistyczne.

Osady dolnego permu Basenu Boskowickiego na Morawach (Czechy) od dawna słyną z niezwykłego bogactwa sejmuriamorfów z grupy Discosauriscidae (gałąź ewolucyjna wymarłych czworonogów). Poza nimi czworonogi reprezentowane były jedynie przez rzadkie temnospondyle. Nasze badania dostarczyły pierwszych dowodów na występowanie wczesnych synapsydów (owodniowców z linii ewolucyjnej ssaków) w permie Czech. Materiał obejmuje dobrze zachowane izolowane tropy, odciski przednich i tylnych kończyn, oraz płytę, na której można zaobserwować ok. 20 tropów, które tworzą ścieżki w co najmniej czterech różnych kierunkach. Ponadto najlepiej zachowany okaz zawiera odciski skóry, których nigdy wcześniej nie obserwowano na stopach wczesnych owodniowców z linii ewolucyjnej ssaków. Nowy materiał uzupełnia skąpy zapis synapsydów z granicy karbonu i permu równikowej Pangei.

Formacja Vossenveld, która odsłania się w okolicy miasta Winterswijk w Holandii znana jest z nagromadzenia skamieniałych kości środkowotriasowych morskich gadów. Celem pracy było zidentyfikowanie kości o nietypowym kształcie oraz określenie przyczyn ich deformacji (tafonomii, urazu bądź choroby). Nienaturalny, skrzywiony kształt kości ramiennej zauropteryga wynikający ze skręconego trzonu jest rezultatem procesów tafonomicznych. Zmiany patologiczne zostały zidentyfikowane na żebrze innego zauropteryga (dysplazja włóknista kości), dużej kości o niepewnej tożsamości (nietypowe skostnienie) oraz na żuchwie cf. Notosaurus marchicus (zrośnięte złamanie). Mimo setek znalezionych w Winterswijk kości morskich gadów tylko kilka zachowało się ze zmianami patologicznymi, co może świadczyć o tym, że osobniki osłabione przez urazy bądź choroby były szybko eliminowane z populacji.

Górnokambryjskie utwory formacji słowińskiej dostarczyły trójwymiarowo zachowanych mikroskamieniałości fosforanowych. Na podstawie kształtu i struktury wyróżniono dwa odrębne typy. Pierwszy obejmuje okazy w kształcie falistych, zwiniętych lub spiralnych nitek, interpretowane jako skamieniałe odchody (koprolity) kilkumilimetrowej długości robaków bentosowych. Drugi typ skamieniałości obejmuje formy elipsoidalne do kulistych o nieornamentowanej, ale pomarszczonej powierzchni. Interpretuje się je jako zapadnięte i zdeformowane jaja lub zarodki pozbawione skorupy. Ten typ skamieniałości interpretowany jest jako pierwszy dowód na istnienie w zespołach faunistycznych typu ‘Orsten’ jaj, najprawdopodobniej należących do skorupiaków z grupy fosfatokopidów. Niniejsze opracowanie wnosi znaczący wkład w poznanie i zrozumienie składu faunistycznego późnokambryjskiego morza oraz wskazuje na potencjał dalszych badań nad mikroskamieniałościami fosforanowymi z północnej Polski (paleokontynent Baltica).