Wykopaliska

Polskie badania paleontologiczne w Antarktyce

Polska ma długą tradycję w badaniach z zakresu nauk o Ziemi w Antarktyce. Naukowcy polscy już od ponad 100 lat uczestniczą w badaniach geologicznych tego odległego i trudno dostępnego regionu świata, wnosząc znaczny wkład do tej dziedziny nauk.

Wśród uczestników belgijskiej wyprawy A. de Gerlache de Gomery do Antarktyki Zachodniej na statku Belgica (1897-1899) znalazło się dwóch Polaków: Henryk Arctowski i Antoni Bolesław Dobrowolski. Podczas tej wyprawy prowadzili oni badania geologiczne, glacjologiczne, meteorologiczne i oceanologiczne. Zebrali także bogate kolekcje skał. Obaj odegrali później znaczącą rolę w rozwoju polskich badań polarnych.

Paradise Harbour (fot. A. Gaździcki)


Grupa polskich naukowców uczestniczących w 19. SAE ( fot. H. Szaniawski)

Podczas antarktycznego lata 1973-74 w 19. Radzieckiej Wyprawie na Antarktydę (SAE) uczestniczyła grupa polskich biologów, a wśród nich paleontolog Hubert Szaniawski, który prowadził badania w rejonie Stacji Mołodiożnaja (Ziemia Enderby, Antarktyda Wschodnia) i w Górach Księcia Karola. Dwa lata później w pierwszej morskiej ekspedycji naukowej do Antarktyki (1975-76) wziął udział paleobiolog Jerzy Dzik.

Założenie w lutym 1977 r. całorocznej Polskiej Stacji Antarktycznej PAN im. Henryka Arctowskiego w Zatoce Admiralicji na Wyspie Króla Jerzego (King George) stworzyło bardzo dobre warunki do badań. W ciągu kolejnych Polskich Wypraw Antarktycznych PAN zorganizowanych w latach 1977-1988 przez Instytut Ekologii PAN do Stacji Arctowskiego, terenowe grupy nauk o Ziemi wykonywały badania z zakresu paleobiologii, stratygrafii i sedymentologii.

Polska Stacja Antarktyczna im. Henryka Arctowskiego (fot. A. Gaździcki)


Pingwiny królewskie (Aptenodytes patagonica), Georgia Południowa (fot. A. Gaździcki)

W badaniach tych uczestniczyli geolodzy i paleontolodzy z Instytutu Paleobiologii PAN: Janusz Błaszyk, Andrzej Gaździcki, Hubert Szaniawski, Adam Urbanek i Ryszard Wrona. Ponadto Andrzej Gaździcki prowadził prace badawcze w rejonie Półwyspu Antarktycznego (Hope Bay oraz wysp Seymour i Cockburn) w pięciu sezonach letnich w latach 1987-97. Prowadzono również badania terenowe na Georgii Południowej i Falklandach.

Ekspedycje w rejonie Basenu Jamesa Rossa (obejmującym wyspy Seymour i Cockburn) były prowadzone wspólnie z naukowcami z Argentyńskiego Instytutu Antarktycznego oraz uniwersytetów w Buenos Aires i La Plata w oparciu o argentyńskie środki logistyczne.

Obóz terenowy grupy argentyńsko-polskiej na Wyspie Seymour (fot. A. Gaździcki)


Platforma wiertnicza Cape Roberts Project (otwór CRP-3) Morze Rossa (fot. W. Majewski)

W międzynarodowym projekcie Cape Roberts Project, prowadzonym w latach 1997-1999 na Morzu Rossa (McMurdo, Antarktyda Wschodnia) wziął udział Wojciech Majewski. Wykonane w ramach tego programu wiercenia dostarczyły nowych danych o zmianach klimatu i rzuciły nowe światło na trzeciorzędowy ekosystem Antarktyki.

Bogate i zróżnicowane kolekcje skamieniałości w tym flor kopalnych, mikroskamieniałości (otwornice, małżoraczki), faun bezkręgowców (korale, mszywioły, ślimaki, ramienionogi, wieloszczety, małże, kraby, jeżowce) a także faun kręgowców (ryby, pingwiny i walenie) zebrane podczas polskich i argentyńsko-polskich wypraw antarktycznych są przedmiotem studiów paleontologów polskich i zagranicznych. Większość zbiorów opracowywana jest w Instytucie Paleobiologii PAN w Warszawie.

Muszlowiec ze ślimakami Turritella sp. Eocen,Wyspa Seymour (fot. G. Dziewińska)


Rozgwiazda Buterminaster elegans. Eocen, Wyspa Seymour (fot. G. Dziewińska)

Przedmiotem badań jest kompleksowa analiza zespołów kopalnych z utworów kenozoiku wysp Króla Jerzego (King George), Seymour i Cockburn w Antarktyce Zachodniej, ich paleobiologia i tafonomia a także znaczenie dla korelacji wiekowej, zmian klimatycznych i rekonstrukcji paleobiogeograficznych. Jednocześnie występujące w trzeciorzędowych osadach morsko-lodowcowych na Wyspie Króla Jerzego eratyki kambryjskich skał wapiennych zawierają najstarsze skamieniałości szkieletowe, które dostarczyły nowych informacji o wczesnych etapach ewolucji biosfery.

Plonem dotychczasowych studiów polskich paleontologów w Antarktyce jest już ponad 100 artykułów i rozpraw paleontologicznych opublikowanych w recenzowanych wydawnictwach krajowych i zagranicznych.

Andrzej Gaździcki